Sosyal Fobi Nedir?
Sosyal fobi en basit ve yaygın biçimde sadece insanlar arası etkileşim durumlarıyla sınırlı ve diğer kişiler karşısında küçük düşme temeline dayanan yoğun korkular olarak tanımlanabilir. Fobik belirtilerin temelini toplum içinde hata yapma, bu nedenle küçük düşme, aşağılanma korkularının oluşturması sosyal fobiyi panik bozukluk ve agorafobiden farklı kılmaktadır.
Sosyal fobi, sıklıkla ergenlik döneminde başlar ve kalabalık ortamlardan çok küçük gruplarda başka insanlar tarafından incelenme korkusu çevresinde gelişir. Sosyal ortamlardan kaçınma davranışına sebep olur. Diğer fobilerin aksine, sosyal fobi kadın ve erkeklerde eşit oranda görülür.
Korkulan, toplumsal ya da bir eylemin gerçekleştirilmesi gereken durumla karşılaşma hemen her zaman kaygı tepkisi doğurur. Ancak, toplumsal ya da bir eylemin gerçekleştirilmesi gereken bir durumla karşılaşmaktan kaçınma korkma ya da bununla ilgili kaygılı beklenti kişinin olağan günlük işlerini, mesleki işlevselliğini ya da toplumsal yaşamını önemli ölçüde bozuyorsa ya da kişi fobisi olacağına ilişkin belirgin bir sıkıntı duyuyorsa sosyal fobisi olduğu düşünülebilir.
Sosyal fobisi olan kişiler hata yapma, gülünç duruma düşme ya da kendilerine yakışmayacaklarını düşündükleri davranışları yapma korkusu içindedir. Sosyal faaliyetlerde arka plana itilmiş olmaktan, dostça olmayan bir şekilde kendilerine davranılmasından, aptalca görünmekten, kontrolü kaybetmekten, panik yaşamaktan, ne söyleyeceğini bilememekten ve bir de bunlara eşlik eden birçok fiziki belirtileri,yaşamaktan korkmaktadırlar.
Sosyal Fobi Günlük Yaşamda Hangi Sorunlara Yol Açabilir?
Sosyal fobisi olan kişiler, çoğu zaman sınav kaygıları ya da sınıf içi katılımdan kaçınmaları nedeniyle okulda yeterli bir başarı gösteremezler yada gösterebilecekleri başarının daha azını gösterirler. Öğrenciler bildikleri halde parmak kaldıramaz, sözlülerde başarısız olurlar, etkinliklere girmekten kaçınırlar. İş sahipleri gerekli atılımları yapamaz, çalışanlar kendilerini ortaya koyamaz, inisiyatif kullanamaz, fikirler ileri süremez, iş değiştiremez, ulaşmaları gereken düzeylerden daha alt düzey işlere razı olup ilerleyemezler.
İş kayıpları ve okul başarıları azalır üniversiteyi bırakmak durumunda kalabilirler. İşsiz kalmak sık görülen bir durumdur. Bazıları karşı cins ile ilişkilerinde benzer durumlar yaşadıklarından kendi başlarına arkadaş sahibi olamaz, bekar kalabilirler. Bulundukları ve yetiştikleri ortamı değiştirmek istemez, yakın aile dışındaki kişiler haricindekiler ile iletişimlerini sınırlarlar. Sosyal fobi neden tedavi edilmelidir?
• Sosyal fobi bir yıllık yaygınlığını %7.9, yaşam boyu yaygınlığı ise %13.3 oranında olan (epidemiyolojik araştırma sonuçlarına göre) ciddi ve yaygın bir bozukluktur.
• Özellikle erken başlangıç (15-25 yaş) durumlarında hızlı kronikleşme eğiliminden dolayı, toplumsal ve bireysel önemli kayıplara yol açabilmektedir.
• Akademik ve mesleki başarısızlık, sosyal yeti yitimi, maddi bağımlılık, somatik (bedensel) belirtiler nedeniyle gereksiz tıbbi incelemeler sosyal fobide sık rastlanan sonuçlardır.
• Ayrıca komorbidite olarak sık rastlanan depresyon, intihar riski, kaçınılamayan sosyal etkileşimlerde ki anksiyeteyi bastırmak amacıyla alkol ve madde kötüye kullanımı gibi sonuçlar da, sosyal fobinin ruh sağlığı programlarında ciddiyetle ele alınması gereken bir ruhsal bozukluk olduğunu göstermektedir.
Bu denli ciddi ve yaygın bir ruhsal bozukluk olmasına karşın sosyal fobinin tedavisinde birinci engel, hastaların yardım istememe eğilimleridir. Sosyal fobinin doğasında var olan utangaçlık olumsuz değerlendirilme korkusu, yardım alma davranışını engelleyen bir faktördür. Bir başka engelleyici faktör ise sosyal fobiklerin somatik belirtileri nedeniyle diğer tıp birimlerine başvurmalarıdır. Bu da psikolojik yardıma ulaşamama veya tedavide gecikme gibi sonuçlar doğurmaktadır.
Sosyal Fobide Kaçınma Davranışını Belirleyen Olumsuz Düşünceler Nelerdir?
Sosyal fobide kaçınma davranışını belirleyen olumsuz düşünceler;
• Kişinin iç diyaloğunda yer alan kendini küçümseyen ve aşağılayan ifadeler
• Kişisel performansı değerlendirmede mükemmeliyetçi beklentiler • Sosyal başarı ve başarısızlıklarının nedenlerini belirlemede patolojik bir örüntü geliştirme. Yani, negatif sosyal durumları (beceriksizlik,zayıflık,vs.) önemseyip abartarak büyütme, pozitif sosyal durumları (şans,kader,diğerlerinin olumlu tutumu,vs.), önemsemeyip, küçümsemedir.
Sosyal Fobide Kaygı Oluşturan Durumlar ? Sosyal fobik insanların korktukları durumlar iki ana gruba ayrılabilir. Bunlardan ilki sosyal etkileşim gerektiren durumlar, ikincisi ise sosyal performans gerektiren durumlardır.
Sosyal etkileşim gerektiren durumları Sohbete katılma (özellikle de karşı cinsle )otorite olan kişilerle ilişkiler, parti ve eğlence gibi sosyal faaliyetlere katılım,başkalarının önünde yeme, içme, yazma, yardım isteme, yer veya adres sorma, yeni birileri ile tanışma, göz kontağı gerektiren durumlar, hakkını savunmayı gerektiren durumlar olarak sıralayabiliriz.
Sosyal performans gerektiren durumlara bir topluluk önünde konuşma, konferans verme, sorulara cevap verme, bir enstrüman çalma spor yapma, genel tuvaletlerde başkalarının olduğu bir anda ihtiyacını giderme örnek olarak verilebilir.
Sosyal Fobinin Fiziksel Belirtileri?
Sosyal Fobisi olan kişiler korku duydukları toplumsal durumlarda hemen her zaman kaygı semptomları yaşarlar. Yüz kızarması, terleme, çarpıntı, göğüste sıkışma hissi, ses titremesi ve kısılması, ağız kuruması, mide rahatsızlıkları, sıcak ve soğuk basmaları, kaslarda gerginlik, düşünce akışında yavaşlama, başta ağırlık hissi ya da baş ağrısı gibi fiziksel semptomlar ortaya çıkabilir. Korkulan durumlarla karşılaşıldığında oluşan yüz kızarması gibi belirtilerin rahatsız edeci ve sorunu ağırlaştırıcı yönlerinden biri de dışarıdan da kolayca fark edilebilmeleridir. Dışardan kolayca fark edilmeleri de en az belirtilerin kendisi kadar rahatsızlık vericidir.
Sosyal Fobinin Tedavisi Var mıdır?
Bu kişilerin doğasında var olan utangaçlık ve olumsuz değerlendirileceklerine dair korkuları yardım istemelerini zorlaştırır. Bir başka engelleyici faktör ise, sosyal fobiklerin bu belirtilerinin bir rahatsızlık olduğunu fark etmemeleri ve değişmez kişilik özellikleri şeklinde algılamalarıdır. Ayrıca somatik belirtileri nedeniyle diğer tıp birimlerine başvurmaları psikolojik yardıma ulaşamama veya gecikme gibi sonuçlar doğurmaktadır.
Sosyal fobi tedaviye oldukça iyi cevap veren bir rahatsızlıktır. Tedavi sürecinde ilaç ve psikososyal tedavi yaklaşımları ayrı veya birlikte kullanılabilir.
Psikolojik tedavi yaklaşımında ağırlıklı olarak bilişsel-davranışsal psikoterapiler, sosyal beceri eğitimleri, gevşeme egzersizleri, bireysel ve sosyal etkinlik tedavileri uygulanabilmektedir. Psikolojik tedavilerle bireyler olumsuz düşünce ve davranış kalıplarını tanıyabilmekte, önyargıları ile kendilerine yönelik olumsuz tutumlarını değiştirerek, daha gerçekçe beklenti ve davranış kalıpları oluşturabilmekte, başa çıkma stratejileri geliştirebilmekte, eksik olan becerileri kazanmakta ve iletişim güçlerini arttırmaktadır.
(Cesaret korkusuzluk değil, korkuya rağmen korkulan şeyin üzerine gidebilme gücüdür)
Kendinizde (sosyal fobi) olabileceğini düşünüyorsanız size uygun bir sağlık merkezindeki uzmanlardan yardım alınız.
Toplum sizi içinde görmek için bekliyor, neden hala bir kenarda oturup yaşamın yanınızdan akıp geçmesine izin veriyorsunuz.
Sosyal Fobiyle Sosyal Heyecan Arasındaki Farklar?
Başkaları tarafından gülünç bulunma, aşağılanma korkusundan kaynaklanıp beslenen ve ileri durumlarda bireyi sosyal izolasyona kadar götürebilecek olan (sosyal fobiyi) normal ve sağlıklı olarak kabul edilen sosyal heyecan ile karıştırmamak gerekir. Topluluğa girme, toplulukta konuşma, özgürce davranabilme konularında çekingenlik sosyal fobi boyutunda olmasa da oldukça sık görülen bir durumdur. Bu tür kaygıların büyük bir kısmı klinik düzeyde bir rahatsızlık olarak ele alınmayabilir.
Bir dereceye kadar sosyal ortamlardan çekinme doğal kabul edilmelidir. İnsanların bir iş yaparken, herhangi bir davranışta bulunurken, özellikle de birilerinin önünde kendilerini ortaya koymaya çalışırken belli bir heyecan duymaları olağan bir durumdur. Hatta böylesi bir heyecanın ilişkileri motive edici hazırlayıcı etkisi olduğundan, insanın daha iyiyi yapabilme isteğini arttırdığından söz edilebilir.
Sosyal heyecanı sosyal fobiden ayıran en önemli özellik, bireyin topluluk önünde bir şeyler yapmaya devam ettikçe bu konuda deneyim kazandıkça sosyal heyecan azalırken, fobik durumlarda deneyim kazanmanın heyecan üzerinde etkili olmaması aksine kişilerin bu durumdan şiddetle kaçmaya çalışmalarıdır. Kaçınma davranışının sosyal fobi olarak değerlendirebilmesi için kişinin olağan günlük işlerini, mesleki ya da eğitimle ilgili işlevselliğini, toplumsal etkinliklerini ya da ilişkilerini önemli ölçüde bozuyor olması ya da kişinin fobisi olacağına ilişkin belirgin bir sıkıntı duyuyor olması gerekmektedir.
Sosyal Fobiniz ya da Çekingen Kişiliğiniz olduğunu nasıl anlarsınız?
• Tanımadığınız insanlarla karşılaştığınız veya başkalarının gözünün üzerinizde olabileceği bir ya da birden fazla toplumsal ya da toplumsal olmayan eylemi gerçekleştirmeniz gereken bir durumdan belirgin ve sürekli bir korku duyuyorsanız.
• Küçük duruma düşeceğiniz ya da utanç duyacağınız bir biçimde davranacağınızdan korkuyor ve kaygı belirtileri gösteriyorsanız.
• Korkunuzun aşırı ya da anlamsız olduğunu biliyorsanız. • Korktuğunuz toplumsal ya da bireysel eylemin gerçekleştirildiği durumlardan kaçınıyor ya da yoğun anksiyete ya da sıkıntıyla bunlara katlanıyorsanız.
• Kaçınma, anksiyöz beklenti yada korkulan toplumsal durum ya da bir eylemin gerçekleştirildiği durumlarda duyduğunuz sıkıntı olağan günlük işlerinizi, mesleki (yada eğitimle ilgili) işlevselliğinizi, toplumsal etkinliklerinizi ya da ilişkilerinizi bozuyorsa ya da fobi olacağına ilişkin belirgin bir sıkıntı duyuyorsanız Sosyal fobiniz var demektir.
Ancak, sıkıntılarınızı derecesi;
• Eleştirileceğiniz, beğenilmeyeceğiniz ya da dışlanacağınız korkusuyla çok fazla kişiler arası ilişki gerektiren mesleki etkinliklerden kaçınma
• Sevildiğinizden emin olmadıkça insanlarla ilişkiye girmek istememe
• Mahcup düşeceğiniz yada alay konusu olacağınız korkusu ile yakın ilişkilerde tutukluk gösterme
• Toplumsal durumlarda eleştirileceğiniz ya da dışlanacağınız üzerine kafa yorma
• Yeteneksizlik ve yetersizlik duyguları yüzünden yeni kişilerle aynı ortamda bulunduğunuz durumlarda ketlenme
• Kendinizi toplumsal yönden beceriksiz, kişisel olarak albenisi olmayan biri olarak ya da başkalarından aşağı görme
• Mahcup düşebileceğinizden dolayı girişimlerde bulunmak ya da etkinliklere katılmak istememe boyutunda ise Çekingen bir kişilik yapısına sahipsiniz demektir.
Siz de fikrinizi belirtin